برای
تعریف خلاقیت راه ها و روش های مختلفی وجود دارد و هرکس آن را به شکلی
تعریف می کند ، بنابراین هیچ تعریف واحد و ساده ای که مطلوبیت همگانی داشته
باشد در اختیار نداریم . با این حال واژه هایی هستند که مارا دراین جهت
به حرکت در می آوردند . به طور کلی اغلب ، توانایی دستیابی به چیزی را به
شکلی نو و بدیع خلاقیت می گویند .
خلاقیت به انواع یک فرایند فکری ، راه حلی برای یک مسئله ، یک محصول یا یک تلاش ارائه میدهد.(بائر ، 1993)
به
تعریفی دیگر ، خلاقیت توانایی ایجاد یک نظریه بدیع یا تطبیق دادن نظرات
دیگران است.گاردنر (1989) معتقد است که خلاقیت توانایی حل مسائل یا تولید
کالایی به طور منظم به شکلی بدیع است.
تورنس در تعریف خلاقیت
اظهار می دارد، خلاقیت فرایندی است که شامل حساسیت نسبت به مسائل، کمبودها،
تنگناها و ناهماهنگی ها می شود. حساسیتی که به دنبال آن جستجو برای یافتن
راه حل های مشکلات و طرح فرضیه هایی برای این منظور آغاز می گردد.
سپس
فرضیه ها آزمایش و تعدیل می شود و نتایج نهایی به دست می آید. وی عنصر
تازگی را با اصل مفید بودن ترکیب کرده و معتقد است خلاقیت یک فرایند حل
مسئله است که مراحل شناسایی مشکل، جستجوی راه حل، فرضیه سازی درباره نقصان
ها، بازآزمایی فرضیات و ارتباط دادن نتایج را در بر می گیرد.
در
ادبیات موضوعی خلاقیت به ملاک های تعالی به معنای یک ایده خام که باید سیر
تکاملی و متعالی داشته و به نحوی مبدل گردد تا به شکل یک تجربه قابل پذیرش
در آید گفته می شود. ابتکاری بودن به معنای یک فکر یا تولید که بدیع بوده و
یا از نظر آماری نادر است. انطباق پذیری به معنای فکر یا تولید که باید با
تقاضاهای محیطی و با واقعیت منطبق باشد.
شک گرایی به معنای فکر یا تولیدی که خلاقانه بوده و معمولا باید واکنشی را در برابر خود بیافریند ( پیرخائقی، 1382: 23 )
ترزا آمابیلی Teresa Amabilie -1996 بیان می دارد « خلاقیت » عبارت است از تولید ایده های جدید و مفید در همه ی زمینه ها.
گیلفورد (1950) خلاقیت را عبارت از تفکر واگرا Divergent، در برابر تفکر همگرا Convergent می داند (نقل ازحسینی، 1381).
در
فرهنگ روان شناسی وبر Weber خلاقیت عبارتست از:« ظرفیت دیدن روابط جدید،
پدید آوردن اندیشه های غیر معمول و فاصله گرفتن از الگوی سنتی تفکر». به
نظر آیزنک Eyzenk
(1979) خلاقیت فرایندی روانی است که منجر به حل
مسئله، ایده سازی، مفهوم سازی، ساختن اشکال هنری، نظریه پردازی و تولیداتی
می شود که بدیع ویکتا باشند(نقل از حسن زاده و ایانی فر، 1389).
خلاقیت،
توسعه و گسترش عقاید، راه حل ها و قضاوت هایی است که اولا تازه و بدیع
باشد و ثانیا با توجه به موقعیت، مناسب و مطلوب باشد ( وایت، 2005، 152 ).
استنبرگ
Sternberg خلاقیت را شامل برقرار کردن ارتباطات جدید، دیدن چیزها از طریق
جدید و تعریف جدید مسائل می داند ( شلی و همکاران، 2004 ).
گیلفورد (
1950 ) معتقد است که خلاقیت بعدی فراشناختی دارد و با فرایندهای عالی ذهنی
نظیر تفکر، هوش، تخیل و پردازش اطلاعات ارتباط دارد.گیلفورد چهار عنصر را
برای خلاقیت بر شمرده که ماهیتی آموزشی دارند. این چهار عنصر عبارتند از:
سیالی: عنصر سیالی به کمیت یا تعداد ایده ها مربوط می شود و عبارت است از
توانایی برقراری رابطه معنادار بین فکر و اندیشه و بیان، که بر اساس تعداد
افکار یا راه حل ها در یک زمان مشخص اندازه گیری می شود.
انعطاف پذیری: به تنوع و گوناگونی ایده ها مربوط می شود و به توانایی تفکر به طرق مختلف برای حل یک مساله جدید اشاره می کند.
ابتکار: به منحصر به فرد بودن یا غیر معمولی بودن ایده ها مربوط می شودو
توانایی تفکر به شیوه غیر متداول و خلاف عادت رایج است، که همراه با جواب
های غیر معمول، عجیب و زیرکانه است.
بسط: به جزئیات ایده ها مربوط می شود و شامل توانایی توجه به جزئیات در
حین انجام یک فعالیت گفته می شود ( شوقی و حاج فتحعلی، 1391: 27 )
مرور
تحقیقات خلاقیت بیانگر آن است که خلاقیت در ترکیب عناصر اصلی خود ( یعنی
سیالی، انعطاف پذیری، ابتکار و بسط ) تحت تاثیر آموزش افزایش یافته و به
ویژه توانایی ابتکار از جهش محسوسی برخوردار می شود ( پیرخائقی و همکاران،
1388: 54).
سانتروک (2004)خلاقیت را به صورت زیر تعریف کرده
است: «توانایی اندیشیدن در باره امور به راه های تازه و غیر معمول و رسیدن
به راه حل های منحصر به فرد برای مسائل». گاردنر (1993) افراد خلاق را
کسانی می داند که در حل مسائل چیره دست هستند، تولید هنری دارند، یا سوال
های تازه طرح می کنند و اندیشه های آنان ابتدا تازه و غیر معمول تلقی می
شود اما سرانجام در فرهنگ های خود پذیرفته می شوند (نقل از سیف، 1388).
مدنیک
Mednick ، خلاقیت را شکل دادن به عناصر متداعی به صورت ترکیبات تازه می
داند که با الزامات خاصی مطابق یا به شکلی مفید می باشد.
گیزلین Ghiselin ) 1952 ) معتقد است خلاقیت ارائه کیفیت های تازه ای از مفاهیم و معانی است.
ورنون
Vernonخلاقیت را توانایی شخص در ایجاد ایده ها، نظریه ها، بینش ها، اشیای
جدید و بازسازی مجدد در علوم و سایر زمینه ها تعریف می کند که از نظر
محققان، ابتکاری و از لحاظ علمی، زیبایی شناسی، فن آوری و اجتماعی، با ارزش
قلمداد می گردد.
با وجود این، تعریف خلاقیت فراتر از این مباحث
می باشد، در برخی دیگر از تعاریف، خلاقیت معادل با حل مسائل تلقی شده که
در اشکال مختلف هنری، علمی و اجتماعی ظاهر می شود، به نظر وایزبرگ Weisberg
، خلاقیت زمانی شکل می گیرد که فرد راه حل تازه برای مساله ای که با آن
روبرو شده به کار ببرد (سام خانیان ، 1384، ص 16 ).
به نظر
فرانکل Frankel ( 1955 )، خلاقیت می تواند اثری ملموس، اندیشه ای ناملموس و
یا خدمتی باشد که یک فرد به دیگران داده و باعث معنا بخشیدن به زندگی می
شود.
به عقیده فروم ( 1955 ) خلاقیت آن چیزی است که باعث می شود
انسان از ماهیت منفعل و تصادفی وجود فراتر رفته و بر این اساس به احساس
آزادی و هدف داشتن دست یابد ( صادقی مال امیری، 1386، ص 3 ).
از
نظر تورنس « خلاقیت فرایند حس کردن مشکلات، مسائل، شکاف در اطلاعات عناصر
گم شده، حدس زدن ها و تدوین نظریه درباره ی این نواقص و آزمودن این حدس ها،
احتمالا تجدید نظر آنها و سرانجام انتقال نتایج می باشد.
تصور دلیل
این علاقه ی زیاد به خلاقیت دشوار نیست. در فرهنگی که به سرعت در حال
تغییر است زمینه های مطالعاتی جدیدی به وجود می آیند و در همین حال سایر
مشاغل از بین می روند. آماده سازی جوانان در مورد نقش آنها در چنین جامعه ی
پویایی، پیچیده تر می شود ( سام خانیان، 1384 ).
دوبونو De
Bono می گوید که " منظور غایی از خلاقیت، تغییر انگاره ها یا پدید آوردن
انگاره های دیگر می باشد که در این امر دو اتفاق می افتد:
1- گریز از انگاره های کهنه یا مرسوم
2- پدید آوردن انگاره های نو ( دوبونو، 1363، ترجمه امیدوار: 244-243 ).
-
از نظر باکت Bowkett خلاقیت نگرشی است که مجموعه ای از فرایندهای ذهنی
همچون بازیگوشی، کنجکاوی، حساسیت فوق العاده، خودآگاهی و استقلال را در هم
ادغام می کند. همچنین؛ معتقد است که خلاقیت، ارتباط برقرار کردن بین اندیشه
ها و نگاه کردن به آنها از زوایای مختلف به عنوان عادتی فکری است. اگر
شاگردی ارتباطی بین اندیشه ها برقرار کند که توسط خود او قبلا برقرار نشده
بود، این اندیشه در سطح فرد اصالت دارد.
اگر شاگردی ارتباطی بین
اندیشه ها برقرار کند که قبلا توسط هیچکس دیگری این ارتباط برقرار نشده
بود، این اندیشه در سطح انسانها به عنوان یک نوع، اصالت دارد. به همین
ترتیب، یک دیدگاه جدید و واقعی غالبا منجر به نگرش های فردی و روشنفکرانه
می شود و یا به طور کلی، منجر به فراشکافت در برخی زمینه های علمی در مقیاس
جهانی می گردد ( باکت، 1392، ترجمه ی فرج اللهی و موسی زمانی : 17 ).
-
خلاقیت کلید طلایی ای است که به اشخاص و سازمان های اجتماعی موفق هدیه شده
است و ماحصل آن داستان و ایده های مفیدی است که تعیین کننده و نقطه ی شروع
برای نوآوری و کارآفرینی است ( آمابیلی، 1996، نقل از امپتاکیس و
موستاکیس، 2006 ).
خلاقیت توانایی دیدن چیزها در یک دید و نظر
است. غیر معمولی دیدن مشکلاتی که هیچکس دیگر امکان تشخیص موجود بودن آنها
را نمی دهد و سپس ارائه راه حل های جدید و اثربخش برای آنهاست ( فقهی،
فرهمند، 1381:68 ).
مقیمی معتقد است که خلاقیت عبارت است از:
توانایی تلفیق ایده ها به شیوه ای منحصر به فرد برای برقراری ارتباط غیر
معمول بین ایده های مختلف ( مقیمی، 1386: 29 ).
ورتهایم (
Werthime ( 1959 1945 بیان می دارد خلاقیت عبارت است از « توانایی نگاه
جدید و متفاوت به یک موضوع یا فرایند شکستن و دوباره ساختن دانش خود درباره
یک موضوع و به دست آوردن بینش جدید نسبت به ماهیت آن ( گلستان هاشمی،
1382: 14 ).
از نظر گیلیام Gilliam 1993 خلاقیت عبارت است از
فرایند کشف آنچه تا به حال در نظر گرفته نشده و علم ایجاد ارتباطات جدید (
گلستان هاشمی، 1382: 14 ).
تقویت خلاقیت درواقع، به معنای ایجاد زمینه‌های بیشتر و کشف شرایط ناشناخته برای انجام کارهای بزرگ است. افراد خلاق میتوانند در بدترین شرایط، بهترین حالت را برای خود و دیگران بوجود آورند.
موفق باشید